In dit essay richt regisseur Orson Welles zijn pijlen op de kunstvervalser Elmyr de Hory en de frauduleuze auteur Clifford Irving. Via hun verhalen onderzoekt Welles de betekenis van bedrog en het belang van authenticiteit.
F for Fake is door Vince Christiaans op 3 november 2025 beoordeeld met een 9 / 10.
Er zijn films die je voorzien van een ander perspectief; die je een frisse kijk gunnen op een bepaald onderwerp. Orson Welles' F For Fake is zo'n film. Tegenwoordig wordt deze vrije documentaire gezien als één van zijn betere werken. Hoe anders was dat in 1974, toen recensenten zijn film als verwarrend en chaotisch bestempelden. Hun kritiek was grotendeels gericht op de snelle beeld- en stijlwisselingen. Zoals zo vaak met Orson Welles zijn het juist de controversiële elementen die hun tijd ver vooruit waren. Voor filmliefhebbers die nog nooit van de man gehoord hebben is F For Fake een uitstekende introductie tot deze opmerkelijke cineast. F For Fake is zijn betoog over bedrog en authenticiteit.
Dat klinkt misschien gortdroog, maar de manier waarop Welles zijn licht op deze onderwerpen laat schijnen is fascinerend. Zowel voor als achter de camera gebruikt hij zijn vaardigheden als showman en filmmaker om een hypnotiserend werkstuk samen te stellen. Deze documentaire doet sterk denken aan de talloze video essays die je tegenwoordig op YouTube kan vinden. Net als de hedendaagse YouTubers speelt de persoonlijkheid van de filmmaker een grote rol in het narratief. In zijn vertelling over de kunstvervalser Elmyr de Hory en de schrijver Clifford Irving reflecteert ook Welles op zijn eigen achtergrond als professioneel bedrieger. Zijn voornaamste wapenfeit was dan ook de radiobewerking van The War of the Worlds, waarmee hij in oktober 1938 een hoop Amerikanen liet geloven dat de Marsmannetjes in New Jersey waren geland. Later bleken de verhalen over panikerende luisteraars schromelijk overdreven door krantenredacties, maar om zijn imago als talentvolle raddraaier kracht bij te zetten herhaalde Welles deze sensationele verzinsels met genoegen.
Zodoende lukte het de 23-jarige Welles om het hoorspel als springplank te gebruiken voor een filmcarrière. Een loopbaan die vroeg piekte met de gevierde klassieker Citizen Kane (1941). In F For Fake vraagt Welles zich dan ook hardop af hoe legitiem zijn vroege succes was. Het antwoord laat hij in het midden, maar later keert Welles terug naar het onderwerp van auteurschap in een monoloog over een indrukwekkende kerk waarvan de ontwerpers en de bouwers al lange tijd vergeten zijn. Volgens Welles is de kunst voor eeuwig, niet de kunstenaar. Buiten deze introspecties blijft F For Fake bovenal een levendige viering van het vertellen zelf. De film bruist van de energie, met razendsnelle montages, ironische voice-overs en speelse manipulaties die voortdurend de grens tussen waarheid en illusie doen vervagen. Het is een vormexperiment dat de kijker niet enkel wil overtuigen, maar vooral wil laten twijfelen over wat echt is, en over wat we als echt willen zien.
Wanneer Welles halverwege de film toegeeft dat hij “zijn hoofd eraf heeft gelogen”, maakt hij niet zomaar een grap. Hij onthult de illusie waarop cinema zelf is gebouwd. F For Fake is daarmee zowel een film over vervalsing als een demonstratie van hoe kunst via leugens en verbeelding soms dichter bij de waarheid kan komen. In een tijd waarin de grens tussen echt en nep door fake news en AI-content steeds sneller vervaagt, krijgt deze boodschap een extra lading. F For Fake biedt echter geen antwoorden, maar blijft onze relatie met de waarheid ondervragen. Wat begint als een documentaire over kunstvervalsing groeit uit tot een zelfportret van een kunstenaar die zijn eigen mythe voortdurend herschreef. Een meesterwerk vol illusies en tevens Orson Welles zijn eerlijkste leugen.
‘Orson Welles zijn eerlijkste leugen.’
Te zien op Criterion
